Akut radyasyon sendromu yüksek dozda maruz kalındığında ne olur?

Akut Radyasyon Sendromu (ARS), kısa süre içinde yüksek dozda iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalma sonucu ortaya çıkan ciddi bir tıbbi durumdur. Genellikle nükleer kazalar, endüstriyel kazalar veya tıbbi radyoterapi hataları gibi durumlarda görülür. ARS'nin şiddeti, maruz kalınan radyasyon dozuna, maruz kalma süresine ve vücudun hangi kısımlarının etkilendiğine bağlı olarak değişir.

Yüksek dozda radyasyona maruz kalan bir kişide ARS, genellikle dört ana aşamada ilerler. Bu aşamalar şunlardır:

• Prodromal Evre (İlk Belirtiler): Maruziyetten sonraki ilk birkaç saat içinde başlar. Belirtiler arasında bulantı, kusma, ishal, baş ağrısı ve halsizlik bulunur. Bu belirtilerin şiddeti, radyasyon dozuna bağlıdır.
• Gizli Evre: İlk belirtiler geçtikten sonra, birkaç gün ila birkaç hafta süren bir sessizlik dönemi yaşanır. Bu evrede hasta kendini nispeten iyi hissedebilir, ancak vücuttaki hücresel hasar devam eder.
• Açık Hastalık Evresi: Bu aşamada, radyasyonun neden olduğu hasar belirginleşir. ARS'nin alt tiplerine göre farklı semptomlar ortaya çıkar. Örneğin, hematopoietik sendromda kemik iliği baskılanır, enfeksiyon riski artar ve kanama eğilimi görülür. Gastrointestinal sendromda ise şiddetli ishal, dehidrasyon ve bağırsak hasarı oluşur.
• İyileşme veya Ölüm: Hasta, maruz kaldığı doza ve aldığı tıbbi desteğe bağlı olarak ya yavaş yavaş iyileşir ya da durum kötüleşerek ölümle sonuçlanır. Yüksek dozlarda (örneğin, 10 Gy üzeri) nörovasküler sendrom gelişebilir ve bu genellikle kısa sürede ölüme yol açar.

ARS, maruz kalınan doza bağlı olarak üç ana alt tipe ayrılır:

• Hematopoietik Sendrom (1-8 Gy): Kemik iliği hasar görür, kan hücreleri azalır. Enfeksiyonlar, kanamalar ve anemi riski artar. Tedavi edilmezse ölümcül olabilir.
• Gastrointestinal Sendrom (8-30 Gy): Bağırsak hücreleri ciddi şekilde hasar görür. Şiddetli ishal, elektrolit dengesizliği ve sepsis gelişir. Genellikle ölümle sonuçlanır.
• Nörovasküler Sendrom (30 Gy üzeri): Merkezi sinir sistemi etkilenir; bilinç kaybı, nöbetler ve şok görülür. Maruziyetten sonraki 48 saat içinde ölüm meydana gelir.

Hayatta kalan bireylerde, radyasyonun uzun vadeli etkileri ortaya çıkabilir. Bunlar arasında:

• Kanser riskinde artış (lösemi, tiroid kanseri vb.)
• Katarakt gibi göz problemleri
• Kısırlık veya hormonal bozukluklar
• Erken yaşlanma ve kronik hastalıklar bulunur.

Akut Radyasyon Sendromu, yüksek dozda radyasyona maruz kalındığında hayatı tehdit eden bir durumdur. Erken teşhis ve yoğun tıbbi müdahale (örneğin, kemik iliği nakli, antibiyotikler, sıvı replasmanı) hayatta kalma şansını artırabilir. Ancak, çok yüksek dozlarda maruziyet genellikle ölümcüldür ve önleme (radyasyondan korunma) en etkili stratejidir.